LERNADO DI LA LATINA

<
<

 Olim, dum mea puereso me lernis la linguo Latina en la gimnazio.  Ol docesis a ni, quale mortinta idiomo,per multa gramatiko, sen lernado di la vortaro nek di la kustumala expresuri. La rezulto esis ke ca lernado esis desfacila e ke ni lernis ol nur tre male. Me volunte cesabus recevar kursi pri la Latina, ma lore oportabus, ke me subisus plu multa kursi pri matematiki e ke ca fako divenez plu importanta por mea noti skolal. Pro ke me tote ne esis dotita pri matematiki, me preferis sen entuziasmo pludurigar mea asisto a la kursi pri la Latina. Ma, me esis tante poke kontenta pri la Latina, ke me preferis ignorar la Greka klasika, nam me havis maxim granda timi pri eventuala lernado di ca idiomo, olqua, asertite, esis mem plu desfacila kam la Latina. Tale, me indijis la fundamenti Greka e Latina di nia civilizuro pri qui persono vere kulturoza, en nia civilizo-domeno, devas havar bona nocioni. Plu tarde, koncianta, pri mea lakuni, me rezolvis rifreshigar mea magra savo pri la Latino e kelkete lernar la Greka autodidakte. Ja, me lernis kelkete plu bone, kam per la lamentinda metodi oficala di la gimnazii. Nome, quale dicite, en la gimnazio, on lernis multa gramatiko e nula vortaro, ma pose, on devis tradukar desfacila texti, danke dicionarii, sen vere savar la linguo. Ico esis absurda pario. Ma se me lernis min defektoze kam en skolo, ico restis nebona. Or, recente, me trovis reklamo por doco-libri pri la Latina en katalogo sendita a me da tradicionalista organizuro katolika. Me komendis e kompris ita libri qui titulizesas "Lingua Latina per se illustrata". E, miraklo ! Me konstatis ke ico esas vera metodo por lernar la Latina kom vivanta linguo uzebla en maxim diversa okazioni. Me komprenis, preske nemediate, la historieti, raportita en ol, pro ke li redaktesis en simpla ma korekta Latina linguo, ed on lernas pokope la plu komplexa gramatiko e vortaro. Tala metodo ne esas novajo. Kande me evis aproxime duadek yari, me havis ulafoye la posibleso, trovar e lektar che amiki, doco-libro pri la Latina evanta de la XVIIma yarcento. La difero esis quale jorno e nokto kun la doco-librachi dil XXma yarcento.Nome, itaepoke (dum la XVIIma yarcento) on docis la Latina quaze vivanta linguo, per multa vorti, expresuri e pose la tamen tre necesa gramatiko. Ma ante tradukar texti, la pueri provizesis per solida fundamento lingual. Segun to quon me lektis sur la interreto, ye la fino dil XVIIIma yarcento e komenco dil XIXma yarcento, on cesis pokope docar la Latina per ca vivanta metodo, por adoptar la absurda lernomaniero quan me subisis kun multa altra pueri. On darfas supozar ke la kreskanta nacionalismo dil Europana landi instigis neglijar e mem diskrete kombatar la linguo, qua esabis la komuna linguo di Europa (por la kulturozi) dum la tota Mezepoko ed ankore ulagrade dum la klasika epoko (XVIIma e XVIImar yarcenti). Nur la katolika sacerdoti mantenis lia bona e sencoza lernado pro ke ol esis la linguo dil Eklezio katolika. Nunepoke, ol cesis esar tala, ma la tradicionalista katoliki esforcas mantenar e salvar olu. Me tre joyas aquirir ita doco-libro ; la problemo esas nur ke me ne plus esas yuna e, versimile, ne povos lernar multo. Se nur me esabus instruktita tale dum mea yunevo !  E, tamen... bona nocioni pri la klasika lingui Latina e Greka (ma precipue Latina) esas tre necesa  a la adepti di la moderna interlingui deziranta havar bona linguala savo ed eleganta stilo. Nome, nia interlingui esas nur surogati di la Latina e probas remplasar ol che la plu multi pro ke la Latina tre male docata esas tro desfacila e ne plus povas plear la rolo di komuna linguo di Europa. Ma, me esas iracoza, nam se on mantenabus la bona anciena metodi por lernar la Latina, pro la difuzado dil instruktiteso, Europa havus komuna linguo hodie ; ed ico chanjigus oportune multa kozi kompare a la nuna situeso. Kontre ke la posiblesi di suceso por la interlingui esas mikra e tre necerta. Tamen, me opinionas ke la adepto di un de la moderna interlingui (qui omna esas surogati di la Latina) tre bezonas havar decanta savo o nocioni reprezentanta la Fundamenti klasika di nia kulturo Ocidental, t.e. la Greka e la Latina. Ma precipue la Latina...

TEO-VENDEYO EN VERSAILLES

Kelka dii ante nun, me iris a Versailles. Me vehas ofte ad ita urbo qua ne esas fora de mea hemurbo. Me vizitas nur rare la kastelo, nam se on volas efektigar vera vizito ibe, on devas komencar olu fruamatine, nam periodo di un jorno esas apene suficanta por vidar to quo esas vidinda en la kastelo. No, mea viziti adibe esas tote destensita quaze promenado tra la urbo quan me konocas sat bone. Me promenas e flanas tra la eleganta stradeti qui cirkondas la palaco dil anciena reji di Francia. Esas multa butiki caloke e la klientaro esas tre kosmopolita pro la multanombra turisti exterlandana qui vizitas la urbo e la kastelo. Me remarkis atraktiva teo-vendeyo e pro ke me prizas ita drinkajo kande ol esas saporoza, me eniris ica butiko.


Esis ja altra klienti qui examenis omno por fine komprar un de la maxim bona teo-marki. Li parolis en la Angla patuazo. Pose, kande me parolis a la komercistino lo esis en la Franca. Lo esis plu agreabla por el, nam se elu parolis fluante la Angla, elu ne parolis ol tote libere e babilar en la linguo matral esas preske sempre plu facila kam expresar su en stranjera idiomo (ecepte se onu utiligas ula interlinguo). Me selektis do teo dum babilar kun el. Me questionis kad lua klienti esas precipue Angle-parolanti. Ye mea astono, el respondis ke no e la plu multi de lia klienti esas Rusi. Me ne savis ke povas esar tanta Rusi en Versailles, ma el respondis a me ke li venas adibe pro ke esas multa studenti Rusa che la konservatorio (muziko-skolo). Me ne savis antee ke esas famoza muziko-skolo internaciona en Versailles. Me esis kurioza saveskar kad la Rusi parolis anke la Angla ad el, nam esas tre poka homi en Francia, qui savas l'idiomo di nia Rus amiki ; ma lua respondo esis ke li parolas France, ofte nek bone nek male, tamen li esforcas parolar en nia linguo. Ico, certe, esis pleziva. Me haveskis lore la ideo parolar ad elu pri nia Linguo Internaciona ed el semblis esar ravisata ke tala idiomo facile lernebla existas. Anke el esis amuzata kande me dicis ad elu ke la prezidanto di nia asociuro esas Ruso habitanta en Suisia. Tale il esas vera kosmopolito.

Semblas ke la Rusi venas grandanombra diskrete a west-Europa...

L'ILIADO E L'ODISEO SUR LEKTILO

Kelka dii ante nun, pos irir a meso en Paris, me vizitis la libri- e jurnali-vendeyo di la fervoyala staciono Austerlitz (un de la precipua fervoyo-stacioni di Paris). Ibe me vidis instrumento qua nomizesas "liseuse" en la Franca e qua povas tote bone tradukesar a : lektilo, en nia L.I. di la Delegaciono. Cetere, me kredas ke kelka yari ante nun, me lektis ica vorto che diskuto-forumo Idal. Me ne savas quale funcionas lektilo e kad lua uzado esas fidinda, tote aparte por la okuli. Ma, konsentite, lektilo esas instrumento di la futuro e (versimile) on lektos sempre plu multa texti sur lektili e min multa sur papera libri. Ka tala evoluciono esas bona ? Me ne presavas, tante plu ke me esas olda "ferajo", quale dicus nia German amiki e me ne povas judikar tote serene ed objektale pri co. Tamen, la titulo di la lektilo-texto tre interesis me, nome ol esis : "L'Iliado e l'Odiseo da Homeros" (en la Franca patuazo, kompreneble), or me tradukas ita texti ad Ido. La una (l'Iliado) publikigesas sub formo di folietono sur la revueto KURIERO INTERNACIONA, la altra (l'Odiseo) publikigesas tempope sur diversa forumi Idal. Me judikas ke ico esas amuziva vidar tante anciena texto (la maxim anciena di la literaturo Europana) sur tante moderna instrumento. Ma, me tre deziras, ke, uladie l'Iliado e l'Odiseo da Homeros publikigesos en nia Linguo Internaciona sur lektilo ed havos lekteri.

PROMENAR EN PARIS

 Hike adjuntite esas texto di artikleto quan me redaktabis plura dii ante nun lor vizito e promenado en Paris. Me kelkete emendis ica texto.

" Hodie dum la posdimezo, me flanadis en la Quartero Latina di Paris. La vetero esis sunoza e varma, ma ne troe. Me komencis per adirar la palaco di Luxemburg, qua esas la kunveneyo dil senatani di Francia. Ica bela palaco cirkondesas da vasta ed agreabla gardeni e boski. Ma, quankam me prizas irar adibe, me ne restis longatempe en ta loko. Pose me iris a la anciena stradi, qui evas de la tempo ante la destrukti da prefekto Haussmann dum la mezo dil XIXma yarcento. La romantikeso e charmo di ta anciena stradi regretigas la ecesiva ed exajerita rinoviguri dal aludita prefekto Haussmann, ilqua transformis Paris a tro eleganta urbo borgezal di ca XIXma yarcento. La antea Paris esis samatempe plu plebeyal e plu aristokratal ed anke plu fantazioza. Ma la stradi lore, ofte, esis tro streta (tre oportuna por sedicii e strado-kombati) e ne tre neta ; vere la higieno-kondicioni ne esis bona. La labori efektigita da Haussmann plubonigis la situeso carelate, ma on povas regretar ke tro multa destrukti facesis sen absoluta neceseso. La Kafeeyo PROCOPE (segun la nomo di anciena kronikisto Bizancana) jacas en la splendidega anciena stradeto, quan me vidigas hike por ilustrar mea texto. Ol aspektas mem plu bela e plu pitoreska kam sur ica fotografuro ed onu ne povas imaginar ulo tala kande onu ne konocas ol. La etoso di ol esas tante feal ke ol superiras omna imaginaji romantika di Hollywood. Multa turisti di omna landi venas adibe (kande li esas bone informita) ed admiras kun joyoza astono ica ancienaji. La vicina stradi esas omna agreabla, jolia, romantika e reviganta. Esas ofte estaleyi enstrade ube on povas komprar kozi tre diversa. Ultre lo, on trovas omnaspeca anciena vendeyi (o qui aspektas tale) : juveleyi, libro-vendeyi (anciena libri), kuki- e pani-vendeyi, restorerii, drinkeyi, teo-vendeyi ed anke mem  vendeyi pri naturala produkturi ube on povas pluse komendar vejetarana repasti tote pronta. La nombroza turisti, vice fushar l'atmosfero, opozite fitas tre bone kun ca loki ed adjuntas a lia agreableso. Kande me vizitas la Quartero Latina, me deskovras sencese nova (por me) anciena e romantikega stradi. E ne esas nur la Quartero Latina. En Paris esas anke mult altra loki vizitinda e tote aparte le Champs Elysées, olqui esas la maxim eleganta loko di la chefurbo di Francia, e, probable un de la maxim bel avenui dil mondo (mea samlandani dicas la maxim bela). Anke ibe la vicinesanta stradi esas belega, quankam tre diferanta de la Quartero Latina, ma la etoso ibe esas plu severa e kolda. Me regretas ne povir juar Paris dum mea yuneso, nam dum-semane me laboris, e lor la semanfino me esis tro fatigata por explorar serioze ica urbo. Erste depos ke me esas retretinto, me povas flanar e promenar segunvole en Paris. Regretinde, me fatigesas rapide pro mea evo e me ne plus povos agar ico dum multa yari (mem se me esus vivonta ankore dum longa tempo). Tamen kande me promenas en Paris, cirkondata da la turbo ube esas multa yuna homi, me havas l'impreso esar ipsa yuna (o preske yuna) kontre ke se me habitus en mikra urbo provincal, me havus l'impreso ja preparar mea enterigo. En Paris, juste o nejuste, on havas l'impreso esar en ulaspeca "urbo eterna"."

LA NOMIZO DIL URBO ATHINA

Pos la diluvio, la Tero esas dezerta. La homi su instalas ube li volas. La yuna rejo Kekrops selektas regiono, qua tamen esas rokoza ed arida. Zeus qua regardas lu del Olimpo turnas su vers Athina e Poseidon.   

- Regardez quale agas ita viro. Il selektis sagace : lua urbo ne esas desproxima de l'Olimpo, ol esas samatempe proxim la maro e la montaro, ed esos neevitebla transiro-loko.

- Por ke l'urbo havez bona reputeso, ol bezonas nomo-patreso di deo, asertas Athina.

- Ya, ma qua deo volus protektar ica urbo ?

- Me ipsa, respondas Poseidon.

- Me ipsa replikas Athina.

Zeus ridetas. - Se Poseidon vinkos, la urbo nomizesos Poseidonia. Se Athina obtenos la vinko, lua nomo esos Athina.

Omna dei iras lore aden la sennoma urbo e volas renkontrar la habitanti. - Li esas ti qui arbitros inter ni, explikas Athina. Por konvinkar la habitanti selektor lu, singla kandidata deo probas plezar a li. Poseidon propozas splendida kavalo.

- Tale la homi povos diplasar su facile ! Athina, sualatere, squatas, facas truo en la tero, e plantacas semino. Rapidege, stipo aparas, pose folii, e la sproso divenas arboreto e fine arboro; la arboro florifeskas e prizentas lua frukti.

- Me ofras oliviero.

Poseidon fingas konsternesar :

- Kavalo esas klare plu utila kam oliviero.

- La frukto di ca arboro, respondas Athina, donos a vi saporo, lua ligno furnisos varmeso e lua ombro donos fresheso. Oliviero esas plu precoza kam kavalo. Oliviero esas simbolo di paco e di abundo.

La dei e la habitanti sukusas la kapo. Oldulo klameskas : - Se ica arboro donas a me lua ombro dumsomere, lua ligno dumvintre, lua frukti dum la tota tempo, la kavalo esas poke importanta por me. Lu ne plufreshigas mea pelo dumsomere, lu ne pluvarmigas mea olda osti dumvintre.

Zeus kontenta kisas lua filiino e rezolvas, koram la asemblita dei : - La sennoma urbo nomizesos Athina.

SHRI AUROBINDO

Aurobindo Ghose (1872-1950) esis la filiulo di richa familio di Kalkutta. Il studiis komplete en Anglia por divenor administranto civila dil Imperio Britanian. Tamen, retroveninta a lua nasko-lando, il preferas implikar su en la rangi di ti qui luktas por la nedependanteso di India e rekomendas, kontree a Gandhi, l'uzado dil violento. Dum ke lu esis enkarcerigita, il travivis spiritala experienco qua komprenigis da lu la vaneso di omno quo ne esas la serchado di la Vereso. Quik kande il liberigesas, il refujas en Pondicherry (lore mikra kolonio Franca) ed implikas su en solitara praktiko dil asketismo de qua il ekiras nur por transmisar docado havanta "vedanta"-al tipo a ti qui komencas asemblar su cirkum ilu.


La mikra komunajo organizesas en âshram ed Europani mixas su a la hinduisti por audar ilu. Pro ke il konciis ne povir okupar su pri omna homi veninta, il konfidis la direkto dil âshram a Francino de Egiptiana origino Mirâ Alfassa-Richard, qua lore divenas "la Matro" di la Komunajo. Lu ipsa retretas aden lua chambro e redaktas multanombra verki en qui il expozas lua doktrino. Pro ke il vovis tacado, il komunikas kun lua dicipuli nur per kurta letreti en qui il respondizas la questioni quin onu pozas a lu. Il anke skribas longa letri a lontana korespondanti e nur ilua transpaso cesigis ita aktiveso (tre rara en India) di skriptisto "spirital".

La aparteso di la situeso di Aurobindo (qualifikata kom Shrî, veneraco-titulo, da lua dicipuli) jacas en l'ideo ke on devas preparesar a balda mutaco di la homaro danke apta exerci : "yoga integra", meditado, studio di la sakra texti, edc. L'individuo tale transformata perceptas lore la lumo cielal (t.e. "superhoma") olqua decensos adsur la mondo ye la fino dil tempi por instalar nova Ora Epoko. Entote, l'agado da Shrî Aurobindo vizas konseque a la konstituco di eminentaro qua esos, ulamaniere, la jermo dil nova speco (mutacanta) qua habitos la mondo nova.

Tala vizioni rajuntas olti dil Apokalipso da Iohannes ma duras esar fidela a certena aspekti dil bramanismo klasika. Semblas cetere ke ye la fino di lua vivo Shrî Aurobindo sempre plu proximeskis a la vidpunti dil "Vedânta" tradicional, segun olqua la retroveno a la Ora Epoko eventos erste pos la dissolvo dil Universo, ye la fino dil Kali-Yuga. La Matro, koncerne elu, agis prefere en la sinso di plu aktiva preparado a la konstituco dil eminentaro.

(Texto extraktita de la libro "Eterna India")

VIZITO AD EXPOZO PRI AGROKULTIVO

Kelka dii ante nun (ye la 2ma di marto), me vizitis la Expozo Internaciona pri Agrokultivo en Paris. Me esforcas irar kustumale adibe singlayare. Esis granda turbo qua deziris vidar ita expozo, nulatempe antee me vidabis tanta homi hastar por enirar l'expozeyo. Ye mea astono, esis mult Afrikani e me ne tre bone intelektas to quo povus atraktar li por spektar la Franca agrokultivo, nam la Afrikana enmigranti volas laborar ed habitar enurbe ed evitas sorgoze la vilaji rural.
La expozeyo esis tante vasta, ke me povis vidar nur parto de lo expozata. Me kompatis la desfortunoza bestii, qui mustis pasar un tota semano en loko tante fora de lia kustumala vivo ed habiteyo. Ma, me iris precipue a la chambregi ed estaleyi ube expozesis agrokultival produkturi di Francia e di la tota mondo, nam ico esas ya tre pleziva spektajo. Ibe, me havis altra surprizo, nome la flava Aziani esis tre multanombra. Kad Japoniani ? Chiniani ? Me konjektas ke esis amba. Quo povis interesar ita homi aspektanta quaze urbani e nule rurani ad ita expozo pri agrokultivo di tante fora parto del mondo ? Me ne tro savas, ma li esis tre interesata per la produkturi. Precipue ad estaleyi pri produkturi ekologial, me vidis li komprar mielo, liquori e bonboni. Forsan, ita lokala produkturi esis ulo tote exotika a li.
Pro ke la chambri dil expozeyo esis tre vasta e la vetero kolda e desagreabla, me fatigesis rapide ed esis tre kontenta retroirar ad-heme. Nihilominus, me ne regretas vizitir ita expozo, olqua singlayare atraktas la Franci (ed anke exterlandani) havanta rurala origino.

LA FRANCA-GERMANA AMIKESO E PARTENERESO

 Hodie, exakte kinadek yari ante nun signatesis amikeso-kontrato inter Francia e Germania. Ol eventis pos du terorinda mondo-militi kande amba landi interkombatis e ke plura milioni de lia soldati mortabis. Anke la civila habitantaro sufrabis, precipue dum la duesma mondo-milito pro la bombardi e la masakri. Por ne permanigar la odio e la minaci milital rikoncilio divenis nekareebla. Precipue pro la danjeri aparinta dum la "kolda milito" kande Westo ed Oriento afrontis su sen armi ma per omna cetera moyeni. Onu ne plus povis afordar duriva enemikeso inter Germania e Francia.
Ma kad la vorti "heredala enemiki" por indikar la relati inter Francia e Germania esis justa ?
Ya, esis Franca trupi qui devastabis parto di Rhenlando (Pfalz) dum aproxime 1690. Ma ico esis okazional. Plu tarde, dum la XVIIIma yarcento Francia partoprenis militi en Germania, ma la Germana princi afrontis su ed interdevastis anke sen la helpo da Francia. Odio lore inter amba landi ne existis.
La mala kozi venis dum la Revoluciono eventinta en Francia en 1789 e lua sequi. Lore Francia afrontis tota Europa e la Germana provinci esis aparte opresata e vexata. La nacionalismo Franca naskinta de la Revoluciono produktis kom respondo la nacionalismo Germana, olqua fundamentizesis sur la enemikeso a Francia. Pos la militi Napoleonal, on nigrigis en Germania la historio di la relati inter amba landi e la obskura legendo dil "heredala enemiki" popularigesis en Germania.
Ol tamen tendencis obliviesar kelkete dum la yari 1850ma e komence dil yari 1860ma e la situeso povabus amelioresar, ma la cirkonstanci e la historio decidis diferante.
Ye la komenco dil 1860ma yari Prusia inklinis divenar monarkio Parlamental e demokrata quale Anglia. Ico suciigis la militistal kasto, olqua dominacis Prusia, same kam la rejo di Prusia, qua esis konservema persono. Ita kasto instigis la rejo prenar Bismarck kom chefa ministro. Ita rezolvo havis konsequi di qui la nombro e la importo ne povas kalkulesar. Bismarck odiegis kordiale Francia e la Franci pro la vexi subisita dum la ero Napoleonal, quankam il ipsa ne travivabis ica epoko (il naskis en 1815), ma probable il audis lua familiani e seniora amiki aludar ica tempo.
Bismarck sucesis konstruktar l'uneso di Germania per apogar su sur rivivigita ed akrigita odio kontre Francia. Il parvexis la Franci lor lua vinko per proklamigar la uneso dil Germana Imperio en Versailles, olqua esabis la loko dil la povo e splendideso dil anciena reji di Francia. Tale naskis la kontre-Germana odio che la Franci e la legendo dil "heredala enemiki" anke radifikis en Francia.
Malgre lua tre brilanta vinko en 1871 lor la Germana-Franca milito, Bismarck duris odiegar Francia e minacis ol dufoye per milito ed ico ne kontributis plubonigar la relati inter amba landi. Il havis la maxim granda timo, ke Francia trovez federiti kontre Germania e venjez su pro la desvinko di 1870-71. Ico divenabis (absurda) obsedo por lu. Pos la departo de la povo da Bismarck (1890) la situeso destenseskis e fine rikoncilio divenabus posibla. En 1898, Francia subisis grandega vexo en Fashoda (Afrika) pro ke malgre la exploro antea da Franca trupi, la Franci por evitar milito kontre Anglia mustis renuncar pri sua yuri en sud-Sudan. La indigno ed iraco esis tante forta ke multa Franci opinionis, ke Anglia esis la vera "heredal enemiko" di Francia e ke Francia perdabis plura imperii pro Anglia (Kanada, India) ed havabis nekontebla nombro de militi kontre ca lando, dum ke kontre Germania esabis nur un milito (en 1870) e perdesis nur un provinco (Alzacia-Lotringia) favore ad ita lando. Granda majoritato de Franci deziris lore rikoncilio e federo kun Germania por ne plus esar humiligita da Britania. Probable la Germani aceptabus ico, ma subite la ministro por Exterlandan Aferi Gabriel Hanoteau , deziranta bona relati a Germania, remplasigesis dal fanatika nacionalisto ed agento di Anglia Théophile Delcassé. Fakte, depos 1815, Francia esis vasala lando di Anglia e ligita ad ol per sekreta kontrati. La potenta partiso ye la servo di Anglia impedis la katastrofo, qua esabus por ita lando federuro inter Germania e Francia.
Pro ke me ne volas detaloze deskriptar la situeso, me nur dicos ke Anglia ne volis ke irga lando en Europa (e mem en la mondo) havez navaro egala a la sua e pro ke la guvernerio di Germania, sub la influo dal nacionalistega admiralo Tirpitz, ne volis cedar, lore la milito kontre Germania (en 1903-1904) rezolvesis, nam la potenta imperio mondala di Britania ne povis tolerar hegemoniala povo en Europa, qua ne esus amika e submisita ad ol. Ma se Britania havis potenta navaro, ol ne havis importanta infantrio. Itaque oportis preparar la Franci e lia armeo kontre Germania. Komence la Franci volis audar nulo, nam li tro bone memoris la vexanta desvinko di 1870 e tro timis la Germani por audacar afrontar ita lando. Ma la habila e sagaca Angli savis tante bone manovrar e manipular la altri (manifesti en Germania en 1910 ed Agadir-krizo di 1911), ke la Franci aceptis lia projeto e federuro. Kom konsequo, omno funcionis rapide til la milito-erupto di 1914. Me astonesas tamen, ke, dum ita periodo (1911-1914), la Germani kredis ke la facanto di omna intrigi kontre Germania esis Francia. Jurnalaro-kampanio odioza eventis tote aparte en Germania kontre la vicina lando westal (ma anke la Franci atakis Germania en lia jurnalaro) ; ma se li apertabus la okuli, li komprenabus ke lo esis Anglia qua organizis omno kontre Germania. Me supozas ke la triumfanta rasismo en Germania ita-epoke, kredigis da li, ke la Angli esante Germanala frati, povis volar nulo mala a li, kontre ke la Franci esante "Welsche" (Latinidi) povis esar nur perfida enemiki. Kande pos la erupto dil milito e la invado di Belgia dal Germana trupi, Anglia deklaris la milito a Germania, la Germani subite apertis la okuli, e koncieskis pri qua esis lia vera adverso, ma ita-instante lo esis tro tarda. Pro la milit-iro dal Britaniana Imperio, Germania preske dekomence perdabis la milito.
La neyusta paco di 1919 signatita en Versailles (por venjar la proklamo ibe dil Germania Imperio en 1871) ne amelioris la situeso inter amba landi. Ma se on observas bone la situeso naskinta de ca kontrato, on konstatas ke Francia nur retrohavis Alzacia-Lotringia e nulo pluse por protektar lua frontieri. Kontree en esto, Germania perdis teritorio quaropla ad olta di Alzacia-Lotringia, ne segun la deziro da Francia, ma segun la volo dal Usana prezidanto Wilson e lua absurda dek-e-quar punti qui arachis vasta teritorio de Germania por rinaskigar Polonia.
Koncerne la duesma mondo-milito, me volas nur dicar ke Francia deklaris nelegale la milito a Germania en 1939, nam voto dal Parlamento esis necesa ed ol ne eventis. Pro evidenta motivo. Nome, dum la unesma mondo-milito Francia perdis 3 milion soldati de habitantaro havanta 40 milion personi (oficale on agnoskas nur la duimo di ca perdo-nombro por celar la plufebligo di Francia) e la Franci e la Franca deputiti esis nule entuziasmoza pri la milito, ultree la Rusi, diferante de 1914 kande li esis nia federiti, jus signatabis kontrato pri ne-atako kun la Germana autoritatozi. La rezulto di ca konflikto esis certa...
Ma anke Hitler esis blindigita pro lua odio kontre Francia e lua ne min blinda amo ad Anglia. En 1940, il renuncis a facila vinko kontre Anglia, qua esis posibla dum junio 1940, por ne vexar ed humiligar ica frata populo Germanal...
La sequon onu savas...
La legendo obskura pri la "heredala enemikeso" inter Francia e Germania naskis dum la Napoleonal ero en Germania e pos la milito di 1870-1871 en Francia. Antee, esabis ja militi inter amba landi, ma multe min kam inter Francia ed Hispania dum la XVIma yarcento, e, precipue, multe min kam inter Francia ed Anglia depos la Mezepoko (on povas dicar ke omno komencis en 1066 pos la Normanda konquesto di Anglia). Do, ica enemikeso havis ulo exajerita ed artificala.
Kad esas amikeso inter Francia e Germania ? Ico esus transirar de un extremajo a la altra. La Germani e la Franci havas poka afinesi reciproka, ma ico nule kondamnas ad odio e milito. On povas havar bona relati vicinal sen esar strete ligita. Ma streta konkordo inter Germania e Francia esas necesa por konstruktar Mikra Europa (sen Rusia), nam la povi dop la kulisi volas absolute ica Europa. Do malgre desfacilaji, on asocias volante-nevolante amba landi. Certe me ipsa havas personale simpatio a Germania ed a la Germani e deziras ke nia landi mantenez durive bona relati. Ma me esas partisano di Granda Europa (kun Rusia)...

NOVA YARO E BONDEZIRI

 Cayare, quale singlayare lor la yarochanjo, la homi sendas ed expresas lia bondeziri a lia proximi.
Ica bondeziri esas ya ulo tre jentila, ma havas nul efiko a la vivo dil koncernata personi. Multa homi recevinte tala bondeziri, maladeskas, mortas o trauras pose dum ica celebrata yaro. Multa altri, qui ne havas tante desplezanta fato, subisas tamen multa desagreablaji.
Kad vere esas necesa expresar bondeziri ?
Ma esas ulo mem plu mala, nome la milito. Milito esas la maxim granda katastrofo e kalamitato qua povas frapar populi e nacioni. E me pensas pri la homi qui, en 1914 e 1939, sendis bondeziri a lia familiani ed amiki e la yaro dicita esis omno ecepte bona. Pro la erupto dil mondo-milito.
E me questionas me anke, kad dum la yari dil globala konflikti (1914-1918 e 1939-1945) on expresis bondeziri lor la yarochanjo?
Me ne esis naskinta e ne travivis ita epoki, ma semblas a me ke la homi prefere devabus evitar sendar bondeziri dum ita tragediatra yari, kande la fato povis nur tre rare rezervar ulo bona. Kad la homi havis lore la kurajo dezirar ulo bona, quankam on savis nur tro bone, ke on povis expektar preske nur malaji e tragedii.
Forsan, on devus renuncar ica bondeziri-kustumo lor la arivo di la Nova Yari.
Ico ne impedas ke me deziras ad omni, ne bona e felica yaro, ma quieta e pacoza yaro sen trubli e perturbi.